سندرم درد میوفاسیال (Myofascial Pain Syndrome یا MPS)
عبارت است از دردهای مزمن ماهیچه‌ای که بیشتر درسنین بالاتر دیده می شوند و در ارتباط با نقاط ماشه‌ای (trigger point) می باشند. درد از عضلاتی که از نظر فیزیولوژیک دچار مشکل شده اند نشأت می گردد که می تواند ناشی از آسیب مستقیم عضله (مثل آنچه که بدنبال اعمال جراحی اتفاق می افتد) یا غیرمستقیم (در زمینه غیرطبیعی بودن بیومکانیک بدن) باشد. افزایش حساسیت اعصاب محیطی و مرکزی، همچنین اضطراب، افسردگی و فشارهای ذهنی نیز در بروز علایم موثر می باشند.
علایم
این نقاط دردناک می توانند فقط در یک محل (یک ماهیچه) یا بصورت یک منطقه بزرگ و پراکنده (گروهی از ماهیچه‌ها) باشند و معمولا با فعالیت های مکرر و قرار گرفتن در پوزیشن های ثابت تشدید می شوند. در ابتدا درد در همان محل گزارش می‌شود، ولی ممکن است باعث درد ارجاعی (انتشاری) گردد. علایم همراه دیگر مثل تعریق، سیخ شدن موها و تغییر در دمای بدن، اختلالات خواب و اشتها شاید گزارش شوند.
مشخصه اصلی این بیماری، "trigger points" یا "نقاط ماشه ای" است که می توانند به شکل "taut band" یا "نوار سفت در لمس" باشند.
taut band در اصل مجموعه ای از trigger points های چسبیده بهم است. علت نامگذاری این نقاط (ماشه ای)، انتشار درد بدنبال فشار روی نقاط حساس مورد نظر است.
این taut band ها در صورتی که از روی یک عصب رد شوند ممکن است با اثر فشاری روی آن، باعث ایجاد درد نوروپاتیک کنند (مثل سندرم پریفورمیس)
در نوار عضله (EMG) نقاط ماشه ای، “end-plate noise” و “spontaneous electrical activity” ممکن است مشاهده شود.
عوامل تشدید کننده MPS: فعالیت فیزیکی شدید، مواجهه با سرما، استرس های روحی، فشار محکم روی عضله دردناک و بروز بیماری های حاد مثل عفونت های ویروسی و ...
عوامل خفیف کننده MPS: فعالیت ملایم، ورزش های کششی ملایم، فشار ملایم و خفیف روی عضله (مثل ماساژ)، گرمای مرطوب و استراحت کوتاه مدت بعداز فعالیت.
نقطه ماشه ای نهفته (latent trigger point)، نقطه ای است که بخودی خود درد ندارد و بیمار از وجود آن بی خبر است و فقط با فشار پزشک در معاینه، درد آن مشخص می شود. این نقاط معمولا در عضلات سمت مقابل وجود دارند و بدنبال مکانیسم جبرانی ایجاد می گردند.
نقطه ماشه ای فعال (active trigger point)، نقطه ای است که علایم بالینی ایجاد کرده است، همیشه دردناک است و از کشیده شدن و افزایش طول عضله مربوطه جلوگیری می کند. این نقاط با اعمال فشار بر آنها، "درد انتشاری" و بعضا "انقباض موضعی گذرا" ایجاد می کنند.
معاینه نقاط ماشه ای، معمولا با فشار عمودی مستقیم یا گرفتن پوست روی عضله و حرکت دادن آن (rolling pinch) می باشد.
- Pelvic floor MP (عضلات کف لگن)، باعث دردهای مزمن در زنان و مردان می شود و علایم سیستم مجاری ادراری (مثل تکرر و سوزش ادرار) می گردد
- Masticatory MP (عضله جونده صورت) که باعث وزوز گوش و درد دندان می شود.
- abdominal wall MP (عضلات دیواره شکم) که باعث درد مزمن شکم می شود و معمولا بدنبال بیماری های داخل شکمی یا جراحی شکم ایجاد می گردد.
- Intercostal MP (بین دنده ای): درد قفسه سینه بدنبال جراحی ایجاد می کند.
- سندرم سراتوس انتریور: درد قفسه سینه با اتشار به پشت، شکم و شانه
- Cervical MP (گردنی) که باعث وزوز گوش، سرگیجه و عدم تعادل می شود و با درمان MPS، علایم بیمار رفع می شوند.
بنابراین، پزشک متخصص در افراد مسن باید MPS را در تشخیص افتراقی علایم مختلف مثل سرگیجه و ... مدنظر داشته باشد.
دیگر MPS های شایع که بعدا بطور جداگانه در مورد آنها بحث خواهد شد: سردردهای گردنی (cervicogenic headache)، سندرم عضله پریفورمیس (piriformis syndrome) عضله تراپزیوس (tension neckache)، بورسیت کاذب تروکانتر (pseudotrochanteric bursitis)، درد پست هرپتیک (postherpetic)، دردهای پشت و کمر.
تشخیص
بر اساس شرح حال کامل، معاینه دقیق بیمار و رد بیماری های دیگر مثل کمبود ویتامین های مختلف (D, B1, B6 B12، اسیدفولیک و C)، کم کاری تیروئید و هیپوگلیسمی (کمی قند خون) می باشد.
بعضا MPS (سندرم مایوفاشیال)، بدنبال بیماری های احشاء داخلی بدن (ریه، کبد و ...)، در عضلات سطحی بدن خود را نشان می دهد و پزشک باید متوجه این موضوع باشد.
بعد از تشخیص MP، حتما باید علت زمینه ای بوجود آورنده ان توسط پزشک بررسی شود. بعنوان مثال:
TFL MP (عضله خارجی ران) ممکن است بعلت ضعف عضله چهارسر ران در بیماران آرتروز زانو، بدشکلی ستون فقرات (scoliosis)، طول متفاوت اندام های تحتانی (LLD) و یا تعویض مفاصل زانو و لگن ایجاد شده باشد و trapezius MP (عضله ذوزنقه ای گردن و پشت) شاید بعلت آرتروز یا کپسولیت چسبنده مفصل شانه باشد و باید درنظر داشت که بدون اصلاح علت زمینه ای درمان طولانی مدت غیرممکن خواهد بود.
درمان
درمان غیرجراحی و طب فیزیکی است.
دارودرمانی، ورزش درمانی (تمرین های کششی، تقویتی ملایم و هوازی)، فیزیوتراپی و کاردرمانی، مشاوره روانشناسی، بیوفیدبک، لیزرتراپی، ماساژ و کشش (traction).
تزریق داروی موضعی و یا dry needling (سوزن بدون دارو) در محل trigger point بخصوص اگر باعث local twitch response (انقباض موضعی) شود، طب سوزنی تخصصی، مانیپولاسیون و تزریق موضعی بوتاکس از دیگر درمان های رایج هستند.
اصلاح عوامل زمینه ای مثل تفاوت طول اندام های تحتانی (LLD) با دادن کفی داخل کف و یا تغییر در پاشنه کفش (با نظر پزشک متخصص) لازم می باشند.