کف پای صاف (Flat Foot یا Pes Planus)
تقریبا تمام بچه ها ازهنگام تولد تا ۵ سالگی صافی کف پا دارند که به آن "صافی کف پای فیزیولوژیک" (Physiologic flat foot) می گویند. این حالت عمدتا به علت شل بودن تاندون ها و لیگامان های کف پا، ضعیف بودن عضلات کف پا و همچنین چربی است که در زیر پوست کف پای بچه وجود دارد. بتدریج و در سال های بعدی عمر، با سفت شدن بافت های نرم کف پا و قویتر شدن عضلات و از بین رفتن چربی کف پا، قوس کف پا ظاهر میشود. معمولا قوس کف پا در سنین ۷-۵ سالگی بوجود میاید. در حدود ۲۵-۱۵ درصد افراد این قوس هرگز ایجاد نمیشود و کف پای آنها همیشه صاف باقی میماند ولی صافی کف پا در اکثریت این افراد هیچ گونه ناراحتی را برای آنها ایجاد نمیکند.
صافی کف پا مشکلی است که در آن قوس کف پا که معمولاً در سمت داخلی کف پا دیده میشود از بین رفته است. صافی کف پا در بسیاری افراد از نوع "صافی قابل انعطاف" (Flexible flat foot) است. این افراد وقتی سرپا می ایستند کف پایشان صاف است ولی وقتی روی پنجه پا می ایستند یا وقتی که پایشان را از زمین بلند میکنند قوس کف پا تشکیل میشود. در واقع بسیاری، این وضعیت را اصلاً بیماری ندانسته و ذکر میکنند همانطور که شکل صورت انسان ها با یکدیگر متفاوت است ممکن است شکل کف پایشان هم با هم متفاوت باشد. در بسیاری از بچه های نوپا وقتی که بچه تازه راه رفتن را آموخته است پدر و مادر متوجه صافی کف پای وی شده و وحشت زده به پزشک مراجعه میکنند. توجه داشته باشیم که صافی کف پا در این سن و سال کاملاً طبیعی است. در اکثر اوقات با افزایش سن بچه، بافت های کف پا بتدریج سفت تر شده و قوس کف پا معمولا تا سنین مدرسه رفتن بچه تشکیل می شود. اگر صافی کف پا تا بعد از این سنین هم ادامه پیدا کند و موجب درد کف پا شود، باید به پزشک مراجعه گردد. گاهی اوقات صافی کف پا قابل انعطاف نیست به این معنا که وقتی پای بیمار روی زمین نیست هم قوس کف پا دیده نمیشود و یا موقعی که شست پای بیمار به بالا میرود هم قوس کف پا ایجاد نمیشود. به این نوع از بیماری "صافی کف پای غیر قابل انعطاف" (Rigid flat foot) می گویند. این نوع صافی کف پا نیاز به توجه بیشتر و درمان دارد. گاهی اوقات صافی کف پا همراه با سفت شدن تاندون آشیل است که در این مواقع هم پزشک معالج دقت بیشتری به وضعیت صافی کف پا میکند. صافی کف پا از نوع قابل انعطاف بسیار شایعتر از نوع غیر قابل انعطاف آن است.
علت صافی کف پا:
هر پای شما از ۲۶ استخوان که در ۳۳ مفصل به یکدیگر متصل شده اند و بیش از ۱۰۰ عضله و تاندون و لیگامان تشکیل شده است. این ساختمان ها به گونه ای به یکدیگر متصل شده اند که کف پا دارای چند قوس باشد. در حین راه رفتن این قوس ها کمک میکنند تا نیروی وزن به درستی در کف و مچ پا توزیع شود. این قوس ها همچنین به کف پا قابلیت انعطافی میدهد تا بتواند در هر سطح ناهمواری و به هر شکلی خود را شکل دهد. گاهی تاندون ها و لیگامان های پا نمیتوانند از استخوان های پا حمایت کافی را به عمل آورند و در این وضعیت قوس کف پا تحت فشار وزن صاف میشود. صافی کف پا در انواع قابل انعطاف، معمولا به علت شل بودن لیگامان های کف پا و بالا بودن قابلیت انعطاف در مفاصل کف پا است.
دیگر علل صافی کف پای قابل انعطاف عبارتند از: ژنتیک، شلی لیگامانی در کل بدن، چرخش داخلی استخوان درشت نی (tibial internal rotation)، وزن زیاد، بستری بودن و استراحت به مدت طولانی و ضعیف شدن عضلات کف پا و ضعف عضلات در بیماری هایی مانند فلج اطفال (پولیومیلیت)، میلومننگوسل، فلج مغزی،روماتیسم ( آرتریت روماتوئید ) و یا دیستروفی عضلانی.
تشخیص:
معاینه دقیق توسط متخصص طب فیزیکی و توانبخشی (فیزیاتریست) که باید شامل کل زنجیره حرکتی و بررسی مشکلات همراه (مثل کوتاهی عضلات و بیماریهای زمینه ای) باشد.
ساده ترین راه برای فهمیدن این مطلب اینست که پای خود را خیس کرده و سپس روی یک سطح صاف و خشک بایستید بطوریکه اثر کف پای شما روی آن سطح باقی بماند. تفاوت آنها در شکل زیر نشان داده شده است.
قوس بیش از حد نرمال کف پای صاف
در موارد پیشرفته تر، چرخش پا به خارج (پرونیشن) در مفصل ساب تالار بوجود می آید، اگر از پشت به پای فرد در حال ایستاده نگاه کنیم فردی که کف پایش صاف است پاشنه پایش بصورت پیچ خورده دیده میشود.
درمان:
درمان این بیماری غیرجراحی است و بستگی به علت کف پای صاف دارد. در کودکان توصیه می شود که هر چه بیشتر پابرهنه راه بروند. درمان همانطور که ذکر شد فقط در موارد "کف پای غیرقابل انعطاف یا ریجید" که معمولا دردناک می شوند توصیه می گردد: ورزش درمانی ارتوز یا کفش های مناسب و ساپورت کننده پاشنه (جهت اصلاح پرونیشن و حفظ مچ پا در پوزیشن صحیح و طبیعی آن) کفی داخلی کفش با برجستگی قسمت داخلی پا که تا پاشنه کشیده شود (افزایش ارتفاع کفی باید بمرور انجام گردد) پاشنه مخصوص (Thomas heel extension) با برجستگی بیشتر در قسمت داخلی (بیشتر در افراد سنگین وزن یا دونده ها که کفی داخل کفش را کمتر می توانند تحمل می کنند).
- جراحی، آخرین مرحله درمانی برای این افراد می باشد.
- در موارد شدید، عمل جراحی ممکن است به صورت ترمیم تاندون و یا پیوستگی برخی مفاصل پا در موقعیت مناسب انجام شود.
عوارض صافی کف پا:
پلانتار فاشئیت یا خار پاشنه، درد استخوان ساق پا (shin splint)، التهاب و کوتاهی تاندون آشیل، ناپایداری مزمن مچ پا، گانگلیون های پا و مچ، Metatarsalgia، Morton Neuroma، ضربدری شدن زانوها (ژنو والگوم) و در دراز مدت حتی می تواند باعث مشکلات تمامی مفاصل (آرتروز) و بخصوص ستون فقرات (آرتروز و درگیری دیسک) شود.
مطالب مرتبط:
بیماریهای مچ و پا (کلیک کنید)