سکته مغزی (Brain Stroke)
سکته مغزی یک آسیب قابل توجه و ناگهانی در قسمتی از مغز است که به دنبال انسداد عروق یا خونریزی در مغز بروز می کند.
دیگر آسیب های موضعی مغز مثل ضربه مغزی (TBI)، آسیب های میلینی عصب مثل MS، تومورها و آبسه های مغزی نیز می توانند علایم شبه سکته (stroke-like) بدهند ولی جزو بیماری STROKE قرار نمی گیرند.
حدود ۲۸% افراد ۷۰ تا ۷۵ سال دچار سکته خاموش (بدون علامت) می شوند و در نتیجه بدون تشخیص می مانند و در نتیجه آن تحت درمان دارویی و غیره قرار نمی گیرند.
آماری که تا سال ۲۰۰۸ داشتیم نشان می داد از هر ۱۰۰ هزار ایرانی ۶۳ نفر دچار استروک می شوند.
شایعترین علل مرگ و میر در ایران به ترتیب بیماری های ایسمیک قلبی، بیماری های عروقی مغز (شامل سکته مغزی) و آسیب های ناشی از حوادث جاده ای و در آمریکا به ترتیب بیماریهای قلبی، سرطان و بعد سکته مغزی هستند.
شیوع استروک در مردان در مجموع بالاتر از زنان است ولی در سنین بالای ۸۵ سال آمار خانمها بیشتر می گردد.
علایم
علایم سکته مغزی بستگی منطقه آسیب در مغز دارند ولی به طور کلی شایعترین علامت "ضعف و فلج اندام و صورت" است. دیگر علایم شایع می توانند شامل کاهش حس، اختلال در تکلم و بینایی باشند. این آسیب ها ممکن است بتوانند باعث ناتوانی و محدودیت عملکردی بشوند.
[aparat id="MLpTr"]
نکته: اهداف "توانبخشی در سکته مغزی"، رسیدن به حداکثر سطح عملکردی مستقل، تسهیل روند بازیابی و بهبود عصبی، به حداقل رسانیدن ناتوانی، بازگشت موفقیت آمیز بیمار به خانه و جامعه و در نتیجه ساختن یک زندگی پویا و قابل قبول است و عملا از تمرینات مختلف، ابزارهای توانبخشی و وسایل کمکی مثل عصا در این مسیر استفاده می شود.
نکته: رویکرد موفق در توانبخشی بیماران سکته، پرداختن به مسائل روحی بیماران در عین توجه به مسائل جسمی است.
از وظایف مهم "تیم توانبخشی" آموزش به بیماران و خانواده ایشان در رابطه با عوامل خطر بروز سکته و لزوم تحمل درمان های دارویی برای جلوگیری از بروز سکته مغزی است.
عوامل خطر و پیشگیری
نقش پیشگیری طبق معمول بسیار مهم است و می تواند در کاهش عوارض و مرگ و میر ناشی از سکته مغزی بسیار موثر باشد.
ریسک فاکتورهای سکته مغزی ایسکمیک (ناشی از انسداد)
- غیر قابل تغییر: سن، نژاد، جنسیت و سابقه فامیلی
- قابل تغییر: فشارخون بالا (مهمترین عامل)، سیگار، بیماریهای قلبی مثل آریتمی ها، دیابت، افزایش هموسیستئین خون، تغذیه نامناسب، چاقی (obesity)، سبک زندگی کم تحرک (sedentary lifestyle) و چربی خون بالا (hyperlipidemia).
نکته: صرفا داشتن دیابت ریسک سکته را "دو برابر" می کند حتی با کنترل مناسب قند خون. در نتیجه دقت در کنترل دیگر عوامل خطر در دیابتی ها، بسیار با اهمیت است.
نکته: قطع مصرف سیگار شانس استروک را به شدت کاهش می دهد به طوری که بعد از چند سال فرد از نظر خظر ابتلا معادل فردی خواهد بود که سابقه مصرف سیگار نداشته است. همچنین ترک سیگار در پیشگیری از بروز سکته مجدد نقش عمده ای دارد.
نکته: کلسترول بالا (LDL>100 یا ۷۰<LDL در افراد پرخطر) بهتر است تحت درمان دارویی استاتین ها مثل آتورواستاتین قرار بگیرند.
نکته: مصرف ویتامین های ب۶، ب۱۲ و فولات در کاهش سطح هموسیستئین موثرند و می توانند باعث کاهش بروز سکته مغزی بشوند.
نکته: ریسک بروز مجدد سکته مغزی در سال اول ۵% و بعد از ۵ سال حداقل به ۲۵% می رسد و میزان مرگ و میر ۵ سال بعد از اولین استروک، حدودا ۴۵% است.
علل سکته مغزی
شایعترین ترومبوز یا انسداد عروق بزرگ (انفارکت) و آمبولی (از قلب، آئورت، کاروتید و برخی وریدها) هستند. موارد دیگر شامل انسداد عروق کوچک (لاکونار و متعدد) و خونریزیهای داخل جمجمه ای (داخل و خارج بافت مغز) هستند.
نکته: بررسی و جستجوی علت استروک در افراد با سن کم و بدون ریسک فاکتورهای ذکر شده در بالا لازم است. این بررسی ها شامل معاینه دقیقتر، MRI مغز، نوار قلب (ECG)، مطالعات غیرتهاجمی کاروتید (مثل سونو داپلر) و اکوکاردیوگرافی هستند. در بیماران جوان حتما باید اختلالات انعقادی ارثی، بیماریهای روماتیسمی و واسکولیتها ارزیابی شوند.
مدیریت سکته مغزی حاد (Acute Stroke Management)
دو هدف اصلی را در درمان استروک حاد دنبال می کنیم:
- سعی در محدود کردن یا بهبود آسیب وارد شده بوسیله داروهای ترومبولیز، محافظت کننده سلول های عصبی (neuroprotective) و برخی مکمل ها
- نظارت و پیشگیری از بروز عوارض ناشی از استروک مثل افزایش فشار داخل مغزی (ICP)
نکته: درمان دارویی تزریقی باید هر چه سریعتر و در طی ۴٫۵ ساعت (زمان طلایی) شروع شود تا کمیت عوارض ممکن اتفاق بیافتد.
پیشگیری ثانویه در سکته مغزی (Secondary Stroke Prevention)
یعنی جلوگیری از بروز سکته بعدی است که پیشتر در مورد آن صحبت شد.
این پیشگیری شامل:
- تغییر در رفتار از جمله ترک سیگار، تمرینات هوازی و تغذیه مناسب
- درمان کامل و دقیق بیماریهای زمینه ای مثل فشار خون بالا (هیپرتانسیون) و دیابت
- درمان های دارویی ضد پلاکتی مثل آسپرین، کلوپیدوگرل و دی پیریدامول. همچنین استفاده از وارفارین، اندآرترکتومی کاروتید یا جراحی هم از گزینه های دیگر مطرح هستند.
نکته: فقط خوردن داروهای ضد پلاکتی نمی تواند از بروز مجدد سکته جلوگیری کند.
نکته: در بیمارانی که تجربه "سکته مغزی ناشی از خونریزی" یا "استروک هموراژیک" را دارند، آموزش اهمیت درمان بیماری فشارخون، پرهیز از مصرف زیاد الکل و اجتناب از مصرف داروهای آنتی کواگولان (ضدانعقاد) توصیه می گردد.
بیماریهای مرتبط: (کلیک کنید)
توانبخشی در سکته مغزی (Stroke Rehabilitation)