کفش (Footwear or Shoe)
کفش در اصل یک ارتوز اندام تحتانی و مهمترین پوشش بدن به حساب می آید که سطوح پا را فرا می گیرد و مهمترین نقش آن حفاظت از پاهاست ولی در کنار آن، تحمل وزن بدن، کمک به راه رفتن بهتر و با صرف انرژی کمتر با اثر ضربه گیری (shock absorber) خود در مقابل نیروهای واکنشی زمین (ground reaction forces)، کاهش درد و کنترل یا مهار دفرمیتی ها از دیگر وظایف یک کفش طبی می باشند.
قسمت زیرین کفش یا همان زیره کفش (sole)، باید کاملا انعطاف پذیر باشد تا تداخلی در حرکات بیومکانیک پا ایجاد نکند.
کفش نامناسب در اثر فشارها و سایش های مکرر می تواند باعث زخم، پینه (callus)، میخچه (corn)، دفرمیتی در پا و به زمین افتادن فرد شود.
به علت دوام بالا، تهویه مناسب و فرم گرفتن در طول زمان، بهترین گزینه "رویه کفش" برای همه نوع فعالیت، "کفش چرمی" است، اما در فصول گرم سال، "رویه پارچه ای" که امکان تهویه مناسبتری را فراهم می کند ارجح می باشد.
توجه: تجویز برخی کفش ها می توانند بیمار را از استفاده از ارتوزهای مختلف مثل AFO (ankle foot orthoses) بی نیاز کنند، در نتیجه توصیه می شود به جز موارد کاملا مشخص قبل از تجویز دیگر ارتوزها، کفش مناسب در نظر گرفته شود.
انواع کفش و اجزاء آن
در کل دو نوع کفش کلاسیک به اسامی Blucher و Bal داریم (شکل زیر). تفاوت این دو در throat (گلوی کفش) می باشد که در نوع بلوچر باز است و در مواردی که بیمار همزمان AFO استفاده می کند و یا پای ادماتو (ورم کرده) دارد انتخاب بهتری است.
توجه: غیر از موارد کلاسیک ذکر شده، کفش ها به شکل های مختلف در بازار موجود هستند.
قسمت upper یا رویه کفش (چرم یا پارچه) شامل پنج جزء اصلی زیر می باشد:
- Quarter: تقریبا ۱/۲ خلفی کفش و closure یا lace stay (محل قرارگیری بند کفش) را می سازد.
- Vamp یا Shaft: بین quarter و toe box قرار دارد
- Tongue: یا "زبان کفش" در کفش "بلوچر" جزئی از vamp است که با quarter گلوی کفش (throat) را می سازند ولی در کفش "بال" قسمتی کاملا جداگانه می باشد.
- Toe box: محل قرارگیری پنجه و جزئی از vamp می باشد و بعضا توسط لایه ای از جنس پلاستیک، فلز یا چرم سفت تقویت می شود.
- Heel counter: این قسمت نیز همانند toe box، نقش تقویتی دارد و ممکن است در همه کفش ها وجود نداشته باشد.. معمولا شامل یک لایه کلفت اضافه چرمی یا پلاستیکی در بالای پاشنه و روی quarter است و نقش بسیار مهمی در حمایت پاشنه و تاحدودی مچ پا ایفا می کند.
توجه: تقویت کننده ها (reinforcement) می توانند بسته به نیاز در محل های مختلف در کفش مثلا حمایت از گودی کف پا نیز استفاده شوند.
قسمت زیره یا کف کفش (sole) از سه جزء تشکیل شده است:
- Heel (پاشنه) می تواند از جنس پلاستیک، لاستیک یا چوب باشد و با سطح مقطع و ارتفاع متنوعی طراحی شوند.
- Breast که همان دیواره جلوی پاشنه می باشد.
- Shank که مقابل پاشنه و زیر ناحیه midfoot (قسمت وسط پا) و forefoot (قسمت جلویی پا) قرار می گیرد.
Sole باید در عین سفتی و دوام مناسب، انعطاف و نرمی لازم را در حفظ بیومکانیک صحیح پا داشته باشد. معمولا یک فلز مستطیلی نیز در بالای پاشنه و در وسط shank به نام steel shank قرار می گیرد. معمولا shank چند لایه است و می تواند از چوب، چرم و فلز ساخته شود.
در کفشهای ورزشی، sole به جهت افزایش اصطکاک بیشتر، ضربه گیری و کاهش نیروهای وارده معمولا از جنس لاستیک می باشد.
واژه کفش طبی (healthy) در اصل کفش کاربردی و راحتی است که به بهبود عملکرد فرد و کیفیت زندگی او کمک می کند. گروه دیگر، کفش های fashion (که بعضا تحت عنوان کفش رسمی یا مجلسی یاد می شوند) هستند که بیشتر مورد پسند خانمها می باشند و تحقیقات نشان داده اند که این افراد معمولا سایزهای کوچکتر را ترجیح می دهند، در نتیجه در طی سالیان دچار بدشکلی های مختلف انگشتان و درگیری های مفصلی می شوند و به علت ناتوانی های ثانویه به آنها نیاز به اعمال جراحی پیدا می کنند.
یک کفش طبی، کفشی است که خصوصیات زیر را داشته باشد:
- پاشنه کفش بهتر است پهن و ضربه گیر (shock absorber) باشد و ارتفاع آن نیز ترجیحا بلندتر از ۴cm نباشد زیرا فشار وزن را به ناحیه جلوی پا (سرمتاتارس ها) منتقل می کند.
- Sole در تمامی قسمتها خاصیت ضربه گیری داشته باشد، انعطاف پذیر بوده و اصطکاک خوبی با سطح زمین برقرار کند تا احتمال لیزخوردگی هرچه بیشتر کاهش یابد.
- قسمت upper باید نرم و قابل تنظیم باشد و در عین حال بتواند پا را به خوبی حمایت کند و با فراهم کردن تهویه مناسب، میزان رطوبت داخل کفش را کنترل نماید.
- Heel counter پاشنه پا را محکم در بر بگیرد و quarter را بیشتر پوشش دهد.
سایز مناسب کفش
سایز کف بر اساس دو مؤلفه طول و پهنای پا تعیین می گردد.
طول کفش نه بر اساس طول کل پا بلکه به علت اهمیت محل قرارگیری سرمتاتارس ها بر اساس طول گودی کف پا تعیین می گردد. البته به علت تفاوت در طول انگشتان، جلوی toe box نیز باید با نوک بلندترین انگشت ۱٫۲cm فاصله داشته باشد.
پهنای کفش باید به اندازه ای باشد تا پا در پهن ترین قسمت خود (forefoot) حداقل ۱mm جای حرکت داشته باشد.
در سایز کفش به شکل و برجستگی های سطحی پا (foot contour) نیز باید توجه ویژه داشت. شکل پا در اثر افزایش سن، بارداری، چاقی و استرس های روزانه تغییر می کند. به طور مثال پای انسان اغلب در طی زمان و با افزایش سن، به علت دفرمیتی هایی مثل هالوکس والگوس و بانیونت، همچنین فاصله گرفتن سرمتاتارس ها از هم و کلاپس قوس عرضی پا متعاقب آن، پهن تر می شود.
توجه: یک راه عملی ساده در انتخاب سایز مناسب کفش، این است که بتوانیم انگشت اشاره در بین نوک انگشت شست پا و نوک کفش قرار دهیم.
توجه: چاقی می تواند بعد از چند سال باعث عوارضی همچون نوروما، فاشئیت پلانتار، بورسیت و آرتریت در پا، همچنین پینه و دفرمیتی های انگشت گردد، از طرفی به علت تغییراتی که در بیومکانیک کل اندام های تحتانی ایجاد می کند الگوی راه رفتن را نیز تغییر دهد. در نتیجه توصیه می شود بیماران با افزایش وزن (overweight) و به خصوص چاق (obese) به طور منظم برای بررسی سایز پا مراجعه کنند به ویژه در انتهای روز که سایز پا بزرگتر شده است. سایز مناسب کفش برای این افراد بهتر است از این طریق انجام شود.
توجه: بیماری های پا یکی از مشکلات سالمندان هستند که اغلب پزشکان کمتر به آن توجه می کنند. تحقیقات نشان داده اند که اغلب افراد مسن علاقه ای به استفاده از کفش ندارند و دمپایی را ترجیح می دهند. افتادن (falling) به علت اختلال در راه رفتن به دلایل مختلف از جمله اختلال در بینایی و تعادل، درد، عوارض دارویی و بیماری های زمینه ای یکی از معضلات مهم در سالمندان است که می تواند منجر به عوارض مختلف و حتی مرگ گردد. با توجه به نقش کفش مناسب در برقراری هر چه بیشتر تعادل، کاهش درد و دفرمیتی ها و کمک به راه رفتن، اهمیت آن در افراد مسن بیشتر نمایان می گردد به خصوص اگر بیمار در زمینه مشکلاتی همچون بیماریهای روماتیسمی دچار دفرمیتی، اختلال حسی و حرکتی به جهت نوروپاتی، تورم و درد شده باشد. بهترین نوع کفش در سالمندان، کفش های مخصوص پیاده روی (walking shoes) به خصوص انواعی که با چسب قابل تنظیم هستند و پوشیدن و درآورنشان (don and doff) راحتتر است.
مطالب مرتبط: (کلیک کنید)