آرتریت روماتوئید (Rheumatoid Arthritis)
RA یک بیماری سیستمیک است در زمینه یک پاسخ التهابی بروز می کند و شایعترین بیماری التهابی مفاصل (آرتریت) و معمولا در مراحل اول بیماری، تشخیص آن مشکل است. علت اصلی RA، نامشخص است هرچند اختلالات خودایمنی (اتوایمیون) و ژنتیکی برای آن مطرح می باشند. آرتریت روماتوئید بسته به شدت بیماری می تواند مفاصل، بافت اطراف مفصل مثل تاندون (پری کپسولر) و ارگانهای سیستمیک و خارج مفصلی (extra-articular) مثل ریه را درگیر کند. همچنین این عوارض ممکن است شامل مشکلات روانشناختی (روانی و عاطفی) باشند.
شیوع این بیماری تقریبا حدود ۱% از جمعیت را گرفتار می کند و در زنان سه برابر بیش از مردان دیده می شود.
RA بر اساس شکل شروع بیماری (onset):
حاد (Acute) طی چند روز، ۱۵-۸%
متوسط (Intermediate) بیش از چند روز تا چند هفته با علایم سیستمیک بیشتر، ۲۵-۱۵%
تدریجی (Insidious) بیش از چند هفته تا چند ماه، ۶۵%
RA به صورت کلی (type):
I) پلی آرتریت یا درگیری چند مفصلی خود محدودشونده (Self-limited polyarthritis): که معمولا با علایم سیستمیک مثل خستگی، درد عضلانی (میالژی)، تب خفیف و کاهش وزن همراه هست و تا حداکثر ۵ سال بهبود می یابند
II) بیماری مداوم (Persistent): که بعضا عوارض دراز مدت به همراه دارد
III) بیماری پیشرونده (Progressive): با درگیری رادیولوژیک، کاهش عملکرد و عوارض زودرس
علایم
معمولا درد و تورم مفصل، خشکی صبحگاهی یا خشکی بعداز مدتی بی حرکتی که معمولا بیش از یک ساعت طول می کشد.
شایعترین مفاصل درگیر در ابتدا، مفاصل انگشتان دست (بجز DIP یا مفصل کوچک هر انگشت)، مچ و انگشت شست پا می باشند. مفاصل بزرگتر مثل زانو، شانه، لگن، آرنج، مچ پا و نیز در ادامه مفصل گیجگاهی-فکی و حنجره ممکن است درگیر شوند.
بیماری دکورون، CTS، انگشت ماشه ای، پارگی تاندونهای دست، کپسولیت چسبنده شانه و تنگی کانال نخاع گردنی جزو عوارض RA می باشند.
در مراحل پیشرفته، دفورمیتی (بدشکلی) دست مثل بوتونیر (bouttonière) و گردن قو (swan neck)، انحراف انگشتان (ulnar deviation) و پا مانند صافی کف پا (flat foot)، انگشت چکشی (hammer toe)، هالوکس والگوس و “Z” شکل شدن پا بسیار شایع هستند. این دفورمیتی به علت شلی لیگامان ها و دررفتگی های نسبی مفاصل بروز می کند.
مفاصل اختصاصی:
مفصل شانه (التهاب داخل مفصلی و بافت های اطراف): شایع هستند و در ادامه باعث ضعف و محدودیت حرکت مفصل، دررفتگی نسبی به سمت بالا (superior subluxation)، سندرم گیرافتادگی شانه و کپسولیت چسبنده شانه (adhesive capsulitis) می گردد.
مفصل آرنج (آرتریت، بورسیت و اپیکوندیلیت): محدودیت حرکت، ناپایداری و شلی مفصل، در نتیجه اختلال کارکرد در فعالیتهای روزانه اتفاق می افتد.
مفاصل مچ و انگشتان: ضعف عضلات و شلی یا پارگی رباط ها (بخصوص سمت استخوان اولنا) باعث دفورمیتی و اختلال کارکرد دست بخصوص محکم گرفتن اشیاء در کف دست (grip) می گردد. همچنین ممکن است CTS دوطرفه بروز کند. موارد دیگر در بالا ذکر شدند (شکل بالا).
در RA ممکن است کلیه مفاصل محیطی درگیر شوند ولی ستون فقرات بجز قسمت فوقانی ستون فقرات گردنی درگیر نمی شوند.
عوارض ثانویه در RA:
عوارض خاص مفصلی (Articular): دررفتگی مهره اول (C1) و دوم (C2) گردنی، التهاب سینوویوم حنجره (cricoarytenoid synovitis) و عفونت داخل مفصلی
عوارض خارج مفصلی (Extra-articular): سندرم شوگرن (Sjögren syndrome)، سندرم فلتی (Felty syndrome)، بیماری قلبی (مثل میوکاردیت) و ریوی (مثل ILD)، واسکولیت منتشر (علایم پوستی، نوروپاتی و زخم)، اسکلریت چشمی، منو و پلی نوروپاتی های متنوع (مثل MNM، DSPN و CTS) و اختلالات کلیوی.
مواردی که پیش آگهی بیماری را بدتر می کنند (poor prognosis factors) شامل این موارد هستند:
عوارض خارج مفصلی بخصوص واسکولیت و بیماری ریوی، سن بالا، زنان جوان، وجود فاکتور ژنتیکی DLA DR4، فاکتور روماتوئید (RF) مثبت بخصوص با تیتر بالا، سطح سواد پایین، درگیری رادیولوژیک شدید، وجود ندولهای پوستی روماتوئید در معاینه، اسیدوز و WBC بیش از ۵۰۰۰۰ در مایع داخل مفصلی.
تشخیص
بر اساس معیارهای تعریف شده ACR و EULAR در سال ۲۰۱۰ شامل تعداد و نوع مفصل درگیر، طول مدت علایم و آزمایشات خونی (وجود یا عدم وجود RF، ACPA ، ESR و CRP) می باشد.
درمان و توانبخشی
درمان دارویی در ابتدای بیماری همراه با توانبخشی اولیه، مشاوره تغذیه و روانشناسی می تواند در بهبود کارکرد موثر باشد. "متخصص طب فیزیکی و توانبخشی" وظیفه دارد تا بیمار را از نظر علایم و عوارض کلی بررسی نماید.
مهمترین نکته در بیماران تشخیص و درمان به موقع و پیشگیری ار عوارض ناتوان کننده است.
ورزش درمانی تخصصی به شکل تقویت عضلات بدون آسیب به مفاصل، ورزشهای هوازی با شدت کم و فعالیتهای تفریحی و دسته جمعی با اثر تشویق کننده توصیه می شوند.
"انتخاب نوع دارو" براساس میزان فعال بودن بیماری، شدت و درجه بیماری، ترجیح خود بیمار و محدودیت های نظارتی در کنترل بیمار و عوارض دارویی توسط پزشک می باشد. داروها شامل استروئید (کورتون مثل پردنیزولون) یا nonbiologic DMARDs (مثل متوتروکسات) به تنهایی یا همراه با NSAIDs (مثل دیکلوفناک) هستند. کورتون برخلاف متوتروکسات (MTX) زوداثر است، درنتیجه ابتدا کورتون شروع می شود و سپس با قطع تدریجی آن، MTX شروع می گردد. در صورت عدم پاسخ به این داروها، باید یک داروی دیگر از خانواده biologic DMARDs (مثل ریتوکسیماب) به درمان اضافه نمود.
جراحی
خط آخر درمان در موارد درد غیرقابل کنترل با اقدامات طب فیزیکی و آسیب شدید مفاصل می باشد
توجه: در فردی که دچار بیماریهای روماتیسمی از جمله RA می شود علاوه بر درمان بیماری زمینه ای و علایم همراه، باید به "کارکرد فرد" نیز توجه داشت و سعی کرد با ارائه راهکارهای مختلف سعی در پیشگیری یا کاهش ناتوانی های ناشی از این بیماری نمود. همانطور که مشخص است این اقدامات در حیطه فعالیتی "متخصص طب فیزیکی و توانبخشی" است و معمولا دیگر متخصصین به این ابعاد به علت طبیعت رشته توجه کمی می کنند و توصیه می گردد کلیه بیماران روماتیسمی حداقل ۶ ماه یکبار تحت ویزیت فیزیاتریست (متخصص طب فیزیکی و توانبخشی) قرار گیرند.
بیماریهای مرتبط: (کلیک کنید)