استروئید (کورتیزون یا کورتیکواستروئیدها) یا همان کورتون (نام قدیمی)، ترکیباتی هستند که بطور طبیعی در بدن، توسط غده فوق کلیوی (آدرنال) تحت عنوان هورمون کورتیزول ترشح می شوند که باعث کاهش التهاب، مهار نسبی ایمنی بدن، ترشح هیستامین، تقسیم سلولی و ساخت DNA می شود.
داروهای استروئیدی توسط انسان و مشابه با کورتیزون بدن تحت عنوان "کورتیکواستروئید" جهت استفاده های متعددی در علم پزشکی و درمان بیماری های مختلف ساخته می شوند. این داروها با استروئیدهای آنابولیک (ساخته شده از تستوسترون و هورمون رشد) که برای ورزشکاران بکار برده می شود کاملا متفاوت هستند.
داروهای استروئیدی بشکل های مختلف (خوراکی، تزریقی، شیاف، قطره، اسپری و پماد) بسته به نوع و شدت بیماری، قابل تجویز هستند. داروهای شایع که اکثر مردم با آنها آشنایی دارند شامل بتامتازون، دگزامتازون، هیدروکورتیزون، پردنیزولون و ... می باشند. این داروها مثل بقیه داروها و حتی مواد غذایی دارای عوارضی هستند که در صورت استفاده صحیح می توان آنها
را به حداقل رساند.
عوارض جانبی استروئید خوراکی
چون این دارو جذب سیستمیک می شود روی کل بدن اثر می گذارد به همین دلیل بیشترین میزان عوارض جانبی در بین کورتون، متعلق به نوع خوراکی آن است.
- عوارض جانبی وابسته به دوز (بالا):
افزایش فشار داخل چشم (گلوکوم)، احتباس مایع بشکل تورم پاها، افزایش فشار خون، نکروز آواسکولر سر فمور (AVN)، تغییرات خلقی و رفتاری، افزایش وزن و چربی بخصوص در صورت، شکم و پشت گردن
- عوارض جانبی وابسته به زمان (مصرف درازمدت):
آب مروارید (کاتاراکت)، افزایش قند خون و ریسک دیابت، افزایش ریسک عفونت (احتمال عود آبله مرغان و سل)، کاهش تراکم و پوکی استخوان (پیشگیری با ورزش های تخصصی، داروهای بی فسفانات و تغذیه مناسب)، مهار تولید هورمون در غده فوق کلیوی، مشکلات پوستی مثل نازکی، آسیب پذیری بیشتر، ترمیم آهسته تر و بروز استریا (خطوط پوستی)، ضعف عضلات بخصوص عضلات کمربند شانه و لگن (تایید آن با معاینه و انجام "نوار عصب و عضله")
عوارض جانبی استروئید تزریقی (پالس کورتون)
پالس کورتون، تزریق دوره ای، با دوز بالا و وریدی متیل پردنیزولون می باشد که در برخی بیماریها مثل حمله MS، لوپوس و غیره کاربرد دارد و عوارض آن مثل استروئید خوراکی است.
عوارض جانبی استروئید استنشاقی (اسپری)
بعضا این داروها بجای ورود به ریه، در دهان و گلو رسوب می کنند و باعث عفونت قارچی دهانی و همچنین تغییر صدا می گردند. برای پیشگیری از این عارضه ها، توصیه می شود بعد از استفاده از دارو، دهان را با آب بشویید و ترجیحا غرغره کنید ولی آب را نبلعید.
عوارض جانبی استروئید موضعی (کرم و پماد)
عوارض پوستس شامل: نازکی، ضایعات قرمز و انواع جوش
عوارض جانبی استروئید تزریقی
درد موضعی، کاهش رنگ پوست محل تزریق و احتمال عفونت مثل هر تزریق دیگری
موارد تجویز استروئید خوراکی
این داروها برای بیماری های متعددی استفاده می شوند: بیماری های التهاب روده (کرون و کولیت اولسراتیو)، بیماری های اتوایمیون (مثل هپاتیت اتوایمیون)، بیماری های روماتیسمی، عضلانی و مفصلی (مثل آرتریت روماتوئید، میوپاتی و ...)، آلرژی و آسم، بعضی کانسرها، درکمبود هورمون کورتیزول (بیماری آدیسون) و ...
نکات مهم در مورد مصرف کورتون (استروئید) خوراکی
- استفاده کوتاه مدت در حد ۲ هفته، معمولا بدون عارضه هستند (بیماری های التهابی حاد مثل حمله آسم)
- عوارض استروئید معمولا زمانی که استفاده بصورت "دوره های کوتاه ولی مکرر" یا "دوره بلند مدت (>2 تا ۳ ماه)" باشد، رخ می دهد.
- هر چه دوز دارو بیشتر، عوارض آن بیشتر. این به این معنا است که تجویز دارو استروئید باید با حداقل دوز ممکن بشرط کنترل علایم تجویز گردد بخصوص درمصرف طولانی مدت آن.
- یک نوع درمان شایع، شروع با دوز بالا برای کنترل بیماری و سپس کاهش دوز بصورت تدریجی است تا حدی که علایم کنترل شوند. توجه داشته باشیم که در بعضی بیماری ها مصرف دارو مدام العمر و در بعضی دیگر موقت می باشند.
- ترجیحا در صورت مصرف استروئید، از خوردن داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مثل ایبوپروفن و دیکلوفناک و ... پرهیز کنید چون شانس زخم معده و دوازدهه را افزایش می دهد.
- افرادی که استفاده طولانی مدت از استروئید خواهند داشت، باید در دفترچه مخصوص دوزهای دارویی و تغییرات آن توسط پزشکشان، ثبت گردند.
- در بعضی از موارد، نیاز به افزایش دوز دارو بمدت کوتاه می باشد مثل انجام عمل جراحی یا بروز عفونت جدی.
- در صورت بروز هرگونه مشکل در مصرف دارو، با پزشک خود مشورت کنید.
چگونگی قطع داروی استروئید خوراکی
این کار باید با نظر پزشک معالج و بر اساس پروتکل خاص، طی چند روز یا هفته و بطور تدریجی (taper) انجام گردد، البته بشرطی که دارو بیش از ۳ هفته استفاده شده باشد.
علایم ناشی از قطع ناگهانی استروئید خوراکی (Withdrawal)
احساس ضعف، خستگی، حالت تهوع، استفراغ، اسهال، دل درد، افت قند خون، افت فشار خون که ممکن است باعث گیجی، سنکوپ و کلاپس شود.