نورالژی اکسی پیتال (Occipital Neuralgia)
به نوعی سردرد که در آن اعصاب پس سری یا اکسی پیتال درگیرند گفته می شود و نام های دیگر آن سردرد میگرنی یا سردرد گردنی می باشد و بر اساس تعریف "انجمن بین المللی سردرد" (The International Headache Society)، سردرد حمله ای، تیز و شاید احساس برق گرفتگی در محدوده اعصاب پس سری کوچک (lesser) و بزرگ (greater) می باشد و اغلب در لمس ناحیه پس سری حس ناخوشایند دارند که با بلوک عصب مربوطه درد کاهش می یابد.
درگیری عصب پس سری بزرگ (greater occipital nerve) خیلی شایعتر (۹۰%) است و اکثرا در خانمها و حدود ۸۰% موارد یک طرفه می باشد. این عصب از شاخه حسی C2 منشا می گیرد و چون مهره های اول و دوم به علت نبود مفصل فست و پدیکل، تحرک زیادی دارند و حمایت استخوانی کمتری می شوند، در نتیجه بیشتر مستعد آسیب هستند.
برای گروهی از این بیماران علتی یافت نشده است ولی در دیگر گروه، عللی مثل درد میوفاسیال، آسیب اعصاب گردنی C2 و C3، سابقه جراحی ناحیه پس سر، ضخیم شدگی رباط پشت سر و گردن (atlantoepistrophic ligament)، اسپاسم و انقباضات عضلات گردنی، آرتروز مفاصل فست گردن (spondylosis) و هر عامل دیگری که باعث گیرافتادگی عصب شود مطرح است.
علل نادر دیگری از جمله عفونت راه تنفسی فوقانی، زونا و نورالژی پست هرپتیک، التهاب نخاع (میلیت)، واسکولیت ها (مثل آرتریت تمپورال) و تحرک بیش از حد مهره اول نیز گزارش شده اند.
علایم
بیشتر به شکل سردرد حمله ای یا متناوب است ولی بعضا می تواند مداوم باشد. در صورت درگیری میوفاسیال همزمان، درد گردن، شانه، کتف و پشت نیز ممکن است بروز کند.
نوع حمله ای (Paroxysmal)
معمولا در محدوده عصب اکسی پیتال، یک طرفه، تیز، ناگهانی و شدید است. بندرت ممکن است با سوزش و برق گرفتگی همراه باشد. این درد ممکن است با برس کشیدن موها یا حرکت گردن تشدید شود.
نوع مداوم (Continuous)
حاد (Acute): معمولا این درد به سمت صورت تیر نمی کشد، به دنبال سرما ایجاد می شود، چند ساعت به طول می انجامد، هر چند می تواند تا دو هفته هم ادامه یابد.
مزمن (Chronic): روزها تا هفته ها طول می کشد و معمولا با اسپاسم عضلات همراه است. این نوع درد معمولا به سمت صورت تیر می کشد. تحریکات حسی می توانند درد را تشدید می کنند از جمله فشار صورت یا سر روی بالش، فرم غلط قرار گرفتن گردن در حالت، خواب، مطالعه یا نشستن طولانی مدت و مشکلات روحی. در بعضی بیماران علایم اتونوم مثل حالت تهوع، استفراغ، فتوفوبی (ترس از نور)، دوبینی، احتقان بینی و چشم، وزوز گوش و سرگیجه.
توجه: اکسی پیتال نورالژیا ممکن است با دیگر انواع سردرد مثل میگرن همراه باشد.
تشخیص
بر اساس شرح حال و معاینه فیزیکی می باشد. معمولا در لمس عصب های اکسی پیتال و مناطق آن، درد ایجاد می گردد. تصویربرداری برای تشخیص علت درد کمک کننده خواهد بود. عکس ساده در ابتدا درخواست می گردد. سونوگرافی عصب در موارد دردهای یک طرفه با مقایسه اندازه قطر عصب دو طرف می تواند مفید باشد. تشخیص " نورالژی اکسی پیتال" با پاسخ مناسب به بلوک عصب (تزریق تخصصی) تایید می گردد.
MRI و CT گردن جهت رد علل آناتومیکال مثل تومور، عفونت، مشکلات عروقی و مفصلی لازم هستند. برای رد علل کارکردی یا فانکشنال، بررسی نتیجه درمان و افتراق بین این نوع سردرد با میگرن و کلاستر، SPECT و PET کمک کننده هستند.
درمان و توانبخشی
فیزیوتراپی، TENS، سرما یا گرما درمانی، ماساژ، اجتناب از بعضی از حرکات گردن، طب سوزنی تخصصی، دارودرمانی (ترجیحا ترکیبی)، مانیپولاسیون. آموزش ورزش درمانی تخصصی برای عضلات گردن و پشت برای انواع نورالژی اکسی پیتال مفید و لازم هستند.
اصلاح سبک زندگی (life style) مثل استفاده از ear-set (هدفون) در زمان صحبت با موبایل، استفاده از bookstand (کتاب یار) در هنگام مطالعه، اصلاح وضعیت میز، صندلی و نور در محل کار از نظر ارگونومیک می توانند کمک کننده باشند.
تزریق بی حس کننده (۸mg) ترکیب با دپومدرول (۸۰mg) جهت بلوک اعصاب تشخیصی و درمانی هستند. انتظار داریم بیمار، کاهش دردی حداقل در حد ۵۰% به مدت بیش از یک هفته را بعد از یک تزریق تجربه کند. در صورت پاسخ به بلوک اول، ۴ تزریق دیگر بصورت دوره ای برای اثربخشی درازمدت توصیه می شود.
در موارد مقاوم به درمان، تزریق بوتاکس، دورسال ریزوتومی و Pulsed RF از دیگر درمانها هستند که می توانند مفید باشند.
جراحی خط آخر درمان است و فقط در موارد مقاوم به درمان های غیرجراحی توصیه می شود.
مطالب مرتبط:
بیماریهای سر و گردن (کلیک کنید)