مفصل شارکو (آسیب مفصل در زمینه درگیری اعصاب محیطی) یا Charcot Joint
"مفصل شارکو" یا "بیماری مفصلی شارکو"، بصورت تخریب پیشرونده مفاصل بعلت نوروپاتی (آسیب اعصاب محیطی) و شاید همراه با شکستگی های پاتولوژیک و دررفتگی مفاصل بخصوص در قسمت میانی پا (mid foot) که منجر به بدشکلی (دفورمیتی) شدید می گردد، تعریف می شود.
بیماران بدون آگاهی از این نقص، به فعالیت های خود بشکل قبلی، ادامه می دهند و باعث آسیب های مکرر مفاصل می شوند.
تمام بیماریهایی که باعث نوروپاتی حسی پاها می گردند می توانند عامل بوجودآورنده مفصل شارکو باشند. از جمله دیابت (بیشتر پا)، میلومننگوسل، سیفلیس عصبی (تابس دورسالیس که بیشتر هیپ و زانو را درگیر می کند)، سیرنگومیلی (بیشتر اندام فوقانی)، جذام، تزریق های مکرر استروئید در داخل مفصل مچ پا، پیچ خوردگی های مکرر مچ، صدمات (تروما) متعدد و ...
توجه: این بیماری در مفاصل دیگر بدن نیز ممکن است بوجود بیاید ولی در پا بسیار شایعتر است.
علایم
"شارکو" در فاز حاد بسیار شبیه سلولیت (التهاب منتشر پوست و بافت زیرجلدی) است با قرمزی و گرمی پوست و تورم اندام (بخصوص پا) خود را نشان می دهد. در ادامه و در دوره مزمن، دفورمیتی اندام، اختلال در راه رفتن و تحمل وزن، آسیب پوست بدنبال آن و بروز زخم نوروپاتیک، عفونت زخم، بافت نرم و در ادامه استخوان (استئومیلیت) بروز می کند.
توجه: تحقیقات نشان داده اند که بیش از ۵۰% مفاصل شارکو، در نهایت دچار زخم می شوند، در نتیجه پیشگیری از بروز ان بسیار حائز اهمیت است.
تشخیص
در ابتدا بر اساس شرح حال و معاینه دقیق می باشد.
رادیوگرافی (عکس ساده)، در اوایل بیماری و در مراحل حاد کمک کننده نیست مگر اینکه شکستگی یا دررفتگی وجود داشته باشد. ولی بعد از چند هفته، تشخیصی می باشد. یک راه مناسب برای تشخیص قطعی بخصوص در مراحل ابتدایی حتی قبل از بروز علایم، اسکن استخوان (bone scan)، می باشد.
"نوار عصب و عضله" برای تشخیص نوروپاتی و پیشگیری از بروز مفصل شارکو و زخم، مفید می باشد.
پیشگیری
توجه: باید به بیماران دچار نوروپاتی محیطی (مثل دیابت)، جهت مراقبت از پاها توصیه شود:
- هر روز پای خود را از همه زوایا و با کمک آینه بررسی و مشاهده بکنند
- استفاده از جوراب های محافظ و کفش های طبی مخصوص نوروپاتی (ارتفاع بالا و گشاد در محل پنجه) و ارتوزهای مخصوص
- پای بیماران باید همیشه خشک و مرطوب باشد، یعنی بعد از شستشو یا تعریق، خیس نمانند و سپس از کرم های مرطوب کننده استفاده شود.
- از شستشوی پاها با آب داغ خودداری شود
- مرافبت صحیح از ناخن ها و پینه های کف پا، باید در کلینیک مخصوص پای دیابتی (diabetic foot clinic) انجام گردد
- درمان زخم های پا (skin breakdown) و عفونت ها، بسیار حائز اهمیت هستند چون غفلت در آن، منجر به قطع عضو خواهد شد.
درمان و توانبخشی
در ابتدا اصلاح بیماری زمینه ای مثلا دیابت می باشد. در مرحله حاد و التهابی، با هدف ایجاد بیحرکتی و برداشتن هرچه بیشتر وزن از روی پاها (off-loading)، گچ گیری با تماس کامل (TCC) یا بریس مخصوص (CROW) که در درمان زخم پای دیابتی نیز استفاده می شود، مفید است. معمولا گچ را هر هفته جهت بررسی وضعیت زخم و ... تعویض می کنیم و گچ و عدم وزن گذاری تا زمانی که علایم حاد کاملا برطرف گردند و رادیولوژی یا اسکن استخوان، اصلاح شود ادامه می دهیم (معمولا ۲ تا ۶ ماه). بعد از برداشت گچ، بهتر است مدتی از ارتوزهای مخصوص استفاده شود تا از عود بیماری جلوگیری شود. در نهایت برای کلیه بیماران با "نوروپاتی محیطی"، کفش مناسب طبی با نظر پزشک متخصص طب فیزیکی و توانبخشی، لازم است.
همزمان با off-loading می توان از آلندرونات و کلسی تونین نیز بهره برد.
توجه: مهمترین مورد تشخیص و درمان به موقع مفصل شارکوت است. در صورت درمان و بی حرکتی به موقع، به مرور علایم التهابی طی حداقل ۳ماه (بعضا تا ۶ ماه) برطرف می شوند و در گرافی مجدد ممکن است پوکی استخوان تبدیل به اسکلروز شود و شکستگی ها یا خردشدگی ها بهبود یابند.
در مرحله تاخیری (تشخیص دیرهنگام و بروز دفورمیتی): فقط با کمک از کفش و کفی استاندارد و استفاده از عصا و غیره فشار اضافه را از روی پا باید برداشت تا از بروز زخم و عفونت جلوگیری شود.
مواردی از دفورمیتی که نیاز به جراحی دارند:
- ناپایداری شدید مفصل به شکلی که با بریس و کفش مخصوص قابل کنترل نباشد
- زخم های مکرر پا (البته بعد از بهبود زخم)
- شکستگی خاص و انتخابی
نکته: ترجیحا باید از انجام جراحی به علت عود شکستگی و زخم اجتناب نمود.