آراکنوئیدیت (Arachnoiditis)
مننژ (شامه) یک سیستم سه لایه ای است که دور کل سیستم عصبی مرکزی (CNS) شامل مغز و نخاع را فرا می گیرد و از سه لایه به ترتیب از داخل به خارج به نامهای نرم شامه (pia)، عنکبوتیه (arachnoid) و سخت شامه (dura) تشکیل شده است و نقش محافظت کننده از CNS به شکل ضربه گیر، سد شیمیایی در برابر عبور مواد و اثر تغذیه کنندگی را دارد.
دورا به استخوان، آراکنوئید به دورا و پیا به بافت CNS می چسبند و فضای بین آراکنوئید و نرم شامه را مایع مغزی-نخاعی (CSF) پر می کند.
آراکنوئیدیت در اصل التهاب مزمن، چسبندگی و در ادامه فیبروز (تجمع بافت غیرطبیعی) پیشرونده لایه های آراکنوئید و پیا در ستون فقرات می باشد. این بیماری علل متنوعی می تواند داشته باشد ولی شایعترین آنها عوارض احتمالی ناشی از جراحی های ستون فقرات و تزریق های داخل ستون فقرات یا کانال نخاعی (مثل اپی دورال) از جمله ماده حاجب، داروی بی حسی و ضدالتهاب می باشند. دلایل دیگری که با شیوع کمتر مطرح هستند شامل شکستگی ستون فقرات، خونریزی زیرعنکبوتیه (sub-arachnoid)، هر گونه عفونت در ستون فقرات (دیسک و مهره)، تنگی کانال نخاعی به هر دلیلی مثل آرتروز و ایدیوپاتیک (بدون علت شناخته شده) می باشند.
فیبروز در اصل یک واکنش دفاعی از طرف بدن در مقابل اتفاقات غیر طبیعی است و این بافت فیبروزه در ستون فقرات می تواند باعث فشار بر روی بافت های مختلف از جمله اعصاب شود و باعث کمر درد و درد انتشاری آن به اندامها گردد یعنی ممکن است دردی مشابه فتق دیسک بدهد. در صورتی که آراکنوئیدیت در ناحیه بالای ستون فقرات کمری اتفاق بیافتد خطر آسیب نخاعی را هم به همراه خواهد داشت.
توجه: اصطلاح آراکنوئیدیت برای درگیری "مننژ ستون فقرات" بکار برده می شود.
توجه: این بیماری مثل اغلب بیماریهای مزمن، مجموعه ای از مشکلات از جمله رادیکولوپاتی، آرتروز مفاصل، تنگی کانال و انسداد عروقی، چسبندگی ها، درگیری عضلات، دردهای میوفاشیال و لیگامان های اطراف می باشد و تشخیص قطعی علت علایم، معمولا مشکل خواهد بود.
علایم
علایم در این بیماری معمولا به طور آهسته و در طی چندین ماه یا سال پیشرفت می کند. درد، بی حسی، احساس سوزش، خواب رفتگی، بی قراری و ضعف از علایمی مختلفی هستند که بیماران معمولا از آنها شکایت دارند. همراهی اسپاسم عضلانی شایع است. معمولا علایم و درد با حرکت بدتر و با استراحت بهتر می شوند. این علایم ممکن است متغیر و به هم ریخته، تیز یا گنگ، خفیف یا بسیار شدید (عوارض مثانه ای – روده ای) و تابلوی مشخصی نداشته باشند.
توجه: مواردی از بیماران آراکنوئیدیت، ممکن است کاملا بدون علامت باشند و بصورت کاملا اتفاقی در MRI تشخیص داده شوند.
تشخیص:
بر اساس شرح حال، معاینه بالینی و البته اقدامات تصویربرداری است.
بهترین راه تشخیص MRI است. در صورتی که بیمار اجازه انجام MRI را نداشته باشد می توان از CTمیلوگرافی استفاده کرد.
درمان:
توانبخشی در کنار دارودرمانی، مهمترین درمان این بیماران است.
ورزش درمانی (مهمترین)، گرما یا سرما درمانی، حمام کنتراست، فیزیوتراپی، طب سوزنی تخصصی و مدالیته های مختلف طب فیزیکی کمک کننده هستند.
توجه: بی تحرکی باعث سندرم تحلیل می شود و شاید بدترین عامل تشدید علایم بیماری باشد. در نتیجه ورزش و به خصوص ورزش های ترکیبی (هوازی و بی هوازی) بهترین راه کاهش علایم می باشند.
توجه: در ابتدا توصیه می شود تا بیمار از ورزش های آبی (aquatic therapy) شروع بکند.
توجه: برخی تزریق های تخصصی (استروئید و پرولوتراپی) در ستون فقرات یا اطراف آن می توانند کمک کننده باشند.
یک راه حل جدید (spinal cord stimulation) برای بیمارانی که به درمانهای معمول پاسخ مناسب نمی دهند، قراردادن الکترودهایی در ناحیه ستون فقرات (با جراحی) برای تحریکات الکتریکی عمقی ضد درد مثل TENS می باشد.
نکته: درمان این بیماران مثل تمام بیماریهای مزمن معمولا زمانبر است چون پزشک متخصص باید مشکلات متعدد و مزمن را همزمان با هم و بعضا به نوبت کاهش دهد. لازمه رسیدن به این هدف صبر و حوصله بیماران و همراهانشان می باشد.
نکته مهم: هدف از درمان در کلیه بیماریهای مزمن، ارتقاء کیفیت زندگی (quality of life) و بهبود کارکرد بیمار است که مهمتر از بهبود میزان علایم می باشد. در نتیجه اصلاح روش زندگی (life style) مثل قطع سیگار، مشاوره تغذیه و روانشناسی نیز مهم هستند.
جراحی: تقریبا در هیچ بیماری توصیه نمی شود مگر بیماران دچار علایم مثانه ای و روده ای مثل بی اختیاری ها و غیره.
مطالب مرتبط: (کلیک کنید)