زندگی نباتی (Vegetative State)
بیماران VS در کوما نیستند و به علت فقدان کارکرد کورتکس مغز (لایه خاکستری سطحی)، قدرت قضاوت و برقراری ارتباط با محیط را ندارند ولی به علت سلامت ساقه مغز (brain stem)، چرخه نرمال خواب و بیداری، حرکات چشمی و اندامی غیرارادی، خنده یا گریه و همچنین رفلکسهای اولیه در حد پاسخ به نور، صدا و درد در آنها در جریان است. بیماران VS نمی توانند صحبت کنند ولی تولید صوت در آنها ممکن است. این بیماران بر خلاف کوما، ممکن است درجاتی از آگاهی نسبت به محیط را نیز داشته باشند.
علل مختلفی می توانند باعث VS شوند از جمله:
سوء مصرف مواد یا داروها، افزایش فشار داخل مغزی (ICP)، افزایش قند خون (هیپرگلیسمی)، عفونت مثل مننژیت، مسمومیت با سرب یا مخدر، تشنج، سکته مغزی، اختلالات تیروئیدی و تومورها.
توجه: علت زمینه ای بسیار حائز اهمیت است چون بیماری که مثلا به علت اختلالات هورمونی دچار کاهش سطح هوشیاری و وضعیت نباتی (VS) شده است، به راحتی با اصلاح مشکل اولیه و درمان به موقع بهبود می یابد.
توجه: تحقیقات نشان داده اند VS بعد از مشکلات غیرترومایی مثل ایست قلبی، پیش آگهی یا پروگنوز بهتری دارند.
در بیمارانی که بعد از ضربه مغزی شدید (severe TBI) در عرض یک ماه، از حالت کوما به VS تبدیل می شوند ممکن است بعد از یکسال حدود ۵۰% بهبود درصدی هوشیاری و ۲۸% ارتقاء سطح غیروابستگی را تجربه کنند. میزان خروج از VS بعد از یکسال نادر است.
توجه: میزان خروج از VS در یکسال اول، در بزرگسالان ۵۰% و در اطفال ۶۰% می باشد.
عبارت "وضعیت نباتی پایدار" یا persistent vegetative state کمتر مورد توافق قرار دارد و تقریبا عبارت مهجوری به حساب می آید چون تشخیص را با پیش آگهی ادغام می کند که از نظر معنایی صحیح نمی باشد.
فاکتورهایی که با پروگنوز مثبت در خروج از VS همراه هستند شامل:
جوانان، حرکات توام چشمها و مردمک های پاسخ دهنده، شروع هر چه سریعتر توانبخشی در حین بستری و برخی موارد تخصصی تر.
امید به زندگی (life expectancy) در بیماران دچار ناتوانی های حرکتی شدید مانند VS به علل مختلفی مثل اختلالات قلبی-عروقی، بیماری ریوی، تشنج و ... کم می باشد.
وضعیت با هوشیاری کم (minimally conscious state) حالتی است که بیمار با آگاهی نسبی ولی غیرمداوم نسبت به محیط قرار دارد. MCS می تواند مثل VS، گذرا یا پایدار باشد.
توجه: در ۴۰% موارد، VS و MCS با هم اشتباه می شوند.
توجه: موتیسم بدون حرکت (akinetic mutism) که با افرایش تون عضلات و بدون پوسچر همراه است و سندرم قفل شدگی (locked-in syndrome) که ارتباطات چشمی و آگاهی در آن تا حدودی برقرار است نیز جزو موارد هستند که می توانند با VS عوضی گرفته شوند.
خروج از VS و MCS بر اساس پرسشنامه ها و سیستم های امتیازدهی استاندارد توسط کادر مجرب تعریف می شوند.
توجه: بعضا رفلکسهایی که از طرف همراهان بیمار علامت مهمی تلقی می گردند از نظر پزشک متخصص ارزش امتیاز دهی بالایی ندارد.
روشهای درمانی متنوعی برای کمک به این بیماران مطرح است ولی اثربخشی هیچیک کاملا تایید نشده است. تحریکات الکتریکی عمقی مغز (DBES)، دارودرمانی دوپامینرژیک مثل بروموکریپتین (شروع با ۲٫۵mg و افزایش تا ۶۰mg) در آسیب های محدود مغزی می توانند مفید باشند.
هدف از توانبخشی در بیماران VS، بهبود و حفظ پایداری شرایط پزشکی-بالینی، نظارت دقیق و ارتقاء توانایی های حسی و شناختی، بهداشت تنفسی، سلامت پوست و پیشگیری و درمان عوارض ثانویه مثل خشکی و کنترکچر مفاصل، سفتی یا شلی و آتروفی عضلات، زخم بستر، تشنج، اختلالات ادراری و دفعی و ... می باشد.
متخصص فیزیاتریست (Physiatrist) وظیفه دارد با بررسی وضعیت کلی بیمار از نطر معاینات دقیق و آزمایشات کامل، ضمن تشخیص عامل زمینه ای، وضعیت هوشیاری بیمار را کاملا تثبیت کند (VS، MCS، یا غیره) و سپس بعد از تعیین پیش آگهی احتمالی، پروتکل توانبخشی لازم را برای بیمار طراحی کند.
مطالب مرتبط: